1881 – Οθωμανική Αυτοκρατορία, Βιλαέτι του Αρχιπελάγους, Πόθια Καλύμνου

Μαυρίλα. Έτσι ήταν η ζωή της Καλλιόπης από εκείνη την μαύρη μέρα του Σεπτέμβρη, ανήμερα του Σταυρού¹, που τα καΐκια γυρίσανε από την Μπαρμπαριά². Ανάμεσα στους ναυτικούς και ο άντρας της ο Παντελής, μηχανικός και από τους καλούς³. Όχι πια. Στην τελευταία του βουτιά έμεινε κάτω πολύ ώρα. Μόλις τον ανεβάσανε και του βάλανε τσιγάρο στο στόμα να φουμάρει, τα χείλια του τρέμανε. Ούτε μισή ρουφηξιά δεν μπόρεσε να τραβήξει⁴. Τα χέρια και τα πόδια του ήτανε σαν μολύβι, ξερά. «Πάει, έσκασε και αυτός» μουρμούρισε ο κολαουζιέρης στους διπλανούς του⁵. Από τότε ο Παντελής απέμεινε σακάτης να κάθεται άφωνος στο σπίτι, με το βλέμμα στυλωμένο στο παράθυρο και με την Καλλιόπη μόνη της με τρία παιδιά. Κάτω στους καφενέδες της Πόθιας είχε μαθευτεί πως ήρθε φιρμάνι από την Πόλη που απαγόρεψε τις μηχανές⁶. Ήταν ένα μέτρο που αποδείχτηκε πρόσκαιρο και πολύ αργοπορημένο  για την Καλλιόπη και για πολλές οικογένειες των σφουγγαράδων που είχαν ήδη απομείνει ανάπηροι ή νεκροί.

Ο Καλύμνιος δύτης Γεώργιος Χατζηστάθης. Walter Hege, Removing a diving Helmet, Greece, 1928-35

*******

Από τα μέσα του 19^ου αιώνα η πρόοδος της τεχνολογίας επέτρεψε την κατασκευή του Standard Diving Dress ή σκάφανδρου όπως είναι γνωστό στα ελληνικά, του πρώτου αξιόπιστου συστήματος που επέτρεπε σε έναν δύτη να παραμένει για ώρα στο βυθό της θάλασσας, αναπνέοντας πεπιεσμένο αέρα μέσω ενός εύκαμπτου σωλήνα που τον τροφοδοτούσε μία αεραντλία στην επιφάνεια. Όμως αυτό δημιούργησε και μυστηριώδη, πολλές φορές τρομακτικά προβλήματα: Πολλοί δύτες που έμεναν πολλή ώρα και σε μεγάλα βάθη κάτω από την επιφάνεια επέστρεφαν από τον βυθό με πόνους στα άκρα και συχνά έμεναν παράλυτοι ή πέθαιναν. Τα ίδια προβλήματα αντιμετώπιζε όμως και κάποια άλλη κατηγορία εργαζομένων, σε ένα διαφορετικό χώρο εργασίας, και χρησιμοποιώντας μια εξίσου καινοφανή τεχνολογία.

*******

1883 – Η.Π.Α., Νέα Υόρκη, Γέφυρα του Μπρούκλιν

Η τελετή των εγκαινίων για την ολοκαίνουργια γέφυρα μόλις είχε λήξει και χιλιάδες κόσμου διαλύονταν σιγά – σιγά, αρκετή ώρα αφότου οι άμαξες του προέδρου των ΗΠΑ Τσέστερ Άρθουρ και του Δημάρχου της  Νέας Υόρκης είχαν αναχωρήσει. Χιλιάδες κόσμου: όχι όμως όλοι όσοι είχαν συμβάλλει στην ανέγερση της Γέφυρας. Ο αρχιμηχανικός Washington Roebling είχε μείνει ανάπηρος για το υπόλοιπο της ζωής του και παρακολούθησε την τελετή από το κρεβάτι του σπιτιού του με ένα τηλεσκόπιο.

Την ίδια στιγμή σε μια βρωμερή παράγκα στην γειτονιά των Five Points ο Πάτρικ αργοπέθαινε σφαδάζοντας, κυρτωμένος από τους αφόρητους πόνους στο σώμα του, μόνος και ξεχασμένος από όλους.⁷ Όπως χιλιάδες άλλοι, είχε μεταναστεύσει από την Ιρλανδία για να δουλέψει στην Αμερική σαν εργάτης. Όπως εκατοντάδες άλλοι, όπως και ο αρχιμηχανικός, ήταν θύμα της μυστηριώδους «Νόσου των Caissons» που θέριζε τους εργάτες μέσα στα caissons – τους πρωτοποριακούς στεγανούς θαλάμους που βυθίζονταν κάτω από την επιφάνεια του νερού ώσπου να ακουμπήσουν τον πυθμένα και γέμιζαν με πεπιεσμένο αέρα από μια αντλία. Ένα συνεργείο μέσα σε ένα caisson μπορούσε να εργαστεί για όσο χρονικό διάστημα τους τροφοδοτούσαν με φρέσκο αέρα ώστε να χτίσουν τα υποβρύχια θεμέλια της Γέφυρας, ενώ από πάνω και γύρω τους κυλούσαν τα νερά του ποταμού.

*******

Οι επιστήμονες της εποχής αντιλήφθηκαν γρήγορα πως υπήρχε ένας κοινός παράγοντας που συνέδεε όλες αυτές τις περιπτώσεις: κάτι που σχετιζόταν με την αυξημένη πίεση του αέρα σε υποβρύχια περιβάλλοντα εργασίας, είτε αυτά λέγονταν σκάφανδρα είτε caissons, σκότωνε όσους παρέμεναν για πολλή ώρα σε μεγάλο βάθος. Κάτι έπρεπε να γίνει για να βρεθεί μία λύση σε αυτή την θανατηφόρα, επικίνδυνη κατάσταση. Και κατά ειρωνικό τρόπο, όπως έχει συμβεί συχνά στην ανθρώπινη ιστορία, η λύση θα δινόταν με την αποφασιστική συνδρομή εκείνων ακριβώς των δυνάμεων που απεργάζονται τον πόλεμο και την καταστροφή.

Αντώνης Μπιλιαρδής

(Συνεχίζεται στο επόμενο)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Η περίοδος της σπογγαλιείας στην Κάλυμνο παραδοσιακά ξεκινούσε μετά το Πάσχα και έληγε το φθινόπωρο, οπότε και ο στόλος των σφουγγαράδικων επέστρεφε στο νησί.

2. Μπαρμπαριά: ονομασία για την ακτή της Βόρειας Αφρικής, παρέμεινε σε χρήση μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα.

3. Μηχανικός: ο δύτης που κάνει χρήση της «Μηχανής», του παραδοσιακού σκαφάνδρου.

4. Διαδεδομένη πρακτική των παλιών σφουγγαράδων: η αδυναμία ενός μηχανικού να τραβήξει βαθιές ρουφηξιές από ένα τσιγάρο αμέσως μετά την ανάδυση αποτελούσε πρώιμη ένδειξη ότι έχει «σκάσει» - έχει πάθει νόσο των δυτών.

5. Κολαουζιέρης: ο επόπτης του κολαούζου, του ομφάλιου λώρου που συνέδεε τον δύτη με το «μαρκούτσι» - την αεραντλία πάνω στο καΐκι.

6. Μετά από εκκλήσεις των οικογενειών των σφουγγαράδων το 1881 και επί βασιλείας του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ του Β΄ εκδόθηκε διάταγμα από την Υψηλή Πύλη που απαγόρευε την χρήση της τεχνολογίας του σκαφάνδρου. Ο αριθμός των θανάτων μειώθηκε κατακόρυφα αλλά το ίδιο και τα κέρδη από την σπογγαλιεία, οπότε κατόπιν πιέσεων των πλοιοκτητών σφουγγαράδικων το διάταγμα ανεστάλη το 1886.

7. Φτωχογειτονιά της Νέας Υόρκης του 19ου αιώνα, διαβόητη για την εγκληματικότητά της και τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Βρισκόταν στην περιοχή της σημερινής Chinatown. Αποτελεί το σκηνικό για την ταινία του Μάρτιν Σκορτσέζε Οι Συμμορίες της Νέας Υόρκης (2002).

ΠΗΓΕΣ

1. Powell, M. (2021). Deco for Divers. Essex, United Kingdom:  Aquapress Ltd.

2. Brooklyn Bridge (2024, July 28). Ανακτήθηκε από https://en.wikipedia.org/wiki/Brooklyn_Bridge

3. Caisson, Engineering (2024, July 24). Ανακτήθηκε από https://en.wikipedia.org/wiki/Caisson_(engineering)

4. Decompression Sickness (2024, May 24). Ανακτήθηκε από https://en.wikipedia.org/wiki/Decompression_sickness

5. Standard Diving Dress (2024, July 5). Ανακτήθηκε από https://en.wikipedia.org/wiki/Standard_diving_dress

6. Μέθοδοι Σπογγαλιείας (2024, July 31). Ανακτήθηκε από https://www.sponge.gr/history/09.htm